اندیشه ی سیاسی عبدالرحمن کواکبی

عبدالرحمن کواکبی (1271- 1320 ه. ق/1854- 1902 م) از سلسله مصلحان و احیاگران دینی مشهور و تأثیرگذار جهان اسلام در سده اخیر به شمار می‏رود. از جمله اندیشمندان برجسته که اگر چه در برخی ابعاد همچون آزادیخواهی و مبارزه با استبداد شناخته شده است، اما تاکنون کمتر به اندیشه‏ی سیاسی وی پرداخته شده و از این حیث ناشناخته مانده است. پژوهش حاضر که به نوعی یکی از مهم‏ترین قدم‏ها در راه شناخت افکار و اندیشه‏های این اندیشمند برجسته است، بر اساس چارچوب نظری توماس اسپریگنز و بر اساس روش توصیفی- تحلیلی به دنبال بررسی چیستی اندیشه سیاسی این اندیشمند است. بدین منظور، و بر اساس این نظریه، بعد از پرداختن به سوانح احوال، دوران زندگانی و میراث علمی وی به واکاوی بحران‏های زمانه وی پرداخته شده و مهم‏ترین مبانی اندیشه سیاسی این متفکر تحقیق و بررسی شده که از دل آن، راهکارهای کواکبی برای حل بحران‏های زمانه و نیز ترسیم نظام سیاسی مطلوب از دیدگاه وی حاصل شده است. این تحقیق در صدد پاسخگویی به این پرسش محوری است که اندیشه سیاسی عبدالرحمن کواکبی چیست و در پاسخ به چه مشکلات و معضلاتی مطرح شده است؟ و بر این فرضیه استوار است که اندیشه سیاسی عبدالرحمن کواکبی در پاسخ به مشکلات و بحران های سیاسی - اجتماعی، دینی و اخلاقی مطرح شده است. ایشان با طرح و قبول نظام دموکراتیک به تبیین اندیشه سیاسی پرداخته است. بدین منظور پس از تبیین زمینه های فکری و عینی تکوین اندیشه و شخصیت سیاسی و اجتماعی ایشان، در پاسخ به پرسش از مشکلات، معضلات و بحران های موجود در روزگار کواکبی از نظر ایشان، سه دسته عوامل سیاسی ، دینی و اخلاقی را مطرح نمودیم و هر کدام از این عوامل خود، به شاخه های گوناگونی تقسیم شده است. در بررسی ریشه ها و علل بروز این بحران ها، مشخص گردید که عوامل سه گانه ریشه در نادانی مردم و حاکمیت نظام استبدادی دارند. در ترسیم نظام سیاسی مطلوب، ابتدا به مبانی اندیشه ی سیاسی ایشان، سپس به نظام سیاسی مطلوب اشاره گردید. در نظام سیاسی مطلوب، مردم نقش محوری دارند و کار ویژه های حکومت در برقراری عدالت و امنیت، توجه به مصالح عمومی جامعه و حفظ نظام و شریعت از نظر ایشان تبیین نمودیم. در پایان به راه حل بحران یا شیوه ی انتقال از وضع موجود به وضع مطلوب پرداخته ایم که در آن به اصلاحات پیشنهادی در عرصه های دینی، اجتماعی و سیاسی اشاره گردید.